Deze dag ga ik echt niet vergeten! De zon schijnt, het waait licht en de temperatuur is precies zoals die op een mooie dag vroeg in de lente moet zijn.
Vandaag, juist aan het begin van de 50e spelen, is een bijzondere dag: Herakleitos en Parmenides gaan met elkaar in openbaar debat. Het Dyonisos theater is volgeboekt en ik ben blij dat ik nog een plaats heb. Het is druk, heel druk, met 15.000 mensen op de been is dat niet verwonderlijk. Blijkbaar hechten veel mensen belang aan dit debat. Het begint: de gespreksleider maant tot stilte en de tos wijst uit dat Parmenides de eerste spreker is. Hij is een kleine gezette pezige man, toch is z’n leeftijd van 20 spelen goed aan hem af te zien. Het harde leven in Elea moet hem zwaar vallen. Herakleitos is minstens van dezelfde leeftijd. Hij is, daarentegen, lang en slank en draagt zijn winter zonnewenden zo licht als veren.
Ik heb me moeten haasten op tijd in Athene te zijn. Het bericht bereikte me pas laat en ik heb de paarden behoorlijk moeten afrijden. De reis zelf verliep voorspoedig. Grote benden struikrovers zijn er niet meer en de kleinere kan mijn reisgezelschap wel aan. We zijn met 10 man, allen getrouwe bedienden die als het moet, vaardig zijn met het zwaard en de boog. Een enkeling in m’n gezelschap is een vrije boer, maar de meesten werken en wonen bij ons in huis, net als hun vader en moeder voor hen.
Binnenkort trek ik opnieuw naar Athene, naar de school van Socrates. Het is zijn school geworden omdat hij sinds kort een jonge slimme assistent heeft; ene Plato. Epikouros heeft het als leraar verbruid. Laatst bevredigde hij zichzelf op het marktplein terwijl hij zei dat we eigenlijk op dezelfde eenvoudige manier de behoeften van onze maag zouden moeten kunnen stillen. Vreemde kerel hoor.
Dat dit debat er is, is sowieso bijzonder. Rond de 32e spelen is Athene veel te vol en trekken de mensen weg. Sommigen kiezen voor Ionië, anderen voor zuidelijk Italië, weer anderen vestigen een kolonie langs de kusten van de Middellandse zee; en de priesters blijven thuis. Het denken van de mensen in de koloniën onttrekt zich nu aan het keurslijf van de priesters. Men denkt en discussieert er vrij en onafhankelijk en doet wat de praktijk van alle dag hen ingeeft. Dank zij deze vrijheid in ontwikkeling kunnen Herakleitos van Efeze en Parmenides van Elea thans in het strijdperk treden.
“Mensen”, begint Parmenides: “Het is toch over duidelijk dat alles om ons heen, vast is. Ik noem het hout dat ons van de wieg tot letterlijk in het graf vergezelt. De stenen waar we onze huizen mee bouwen; en zo al het Zijnde. Al het Zijnde is ruimtelijk, derhalve is er geen beweging want dan zou er een niet-Zijnde, een lege ruimte, moeten zijn. De substantie is dan ook eeuwig en onveranderlijk.” Hij gaat nog ruim een half uur door met allerlei voorbeelden, maar dit is kern van z’n betoog.
Een koele zeewind is opgestoken als Herakleitos naar voren treedt; ik ben blij met m’n mantel. “Het is levend en dood, wakker en slapend, jong en oud; want het eerste slaat om in het tweede en het tweede in het eerste.,” begint Herakleitos: “De eeuwige kosmos is gelijktijdig stabiel en dynamisch. Wij stappen bijvoorbeeld, nooit twee keer in dezelfde rivier. Het stromende water verandert voortdurend en toch blijft de rivier in dezelfde bedding. De wereld is niet statisch zoals Parmenides stelt, maar voortdurend in beweging en in wording zoals we dagelijks kunnen zien. De tegendelen in de natuur zorgen voor ordelijkheid en zo krijgt alles z’n plaats. U gaat het niet ontkennen: het leven brengt immers de dood mee.”
Beiden krijgen een staande ovatie; mijn dag kan niet meer stuk die ga ik niet meer vergeten!